DECLINATIO TERTIA.

Tertia declinatio nomina comprehendit trium generum, quorum genetivus singularis exit in terminationem –is: mercator, mercatoris/ ovis, ovis / mare, maris/ flumen, fluminis

Sunt in tertia declinatione duae classes nominum:

- nomina quae exhibent thema in consona. Sunt nomina imparisyllaba vel nomina imparibus syllabis, quae in nominativo et genetivo singulari eundem numerum syllabarum non habent, id est, quae una syllaba crescunt.

Pastor, pastoris / arbor, arboris/ flumen, fluminis

- nomina quorum thema in vocalem –i exit. Sunt nomina parisyllaba vel nomina paribus syllabis, quae una syllaba non crescunt. Nomina scilicet quorum nominativus singularis exhibet eundem numerum syllabarum ac genetivus singularis

Avis, avis/ vallis, vallis/ mare, maris

Hae sunt desinentiae

Pecularia quaedam advertenda de desinentiis tertiae declinationis

1.- Nomina masculina vel feminina, quorum consona thematis exit in b, p, c, g, d, t, m accipiunt desinentiam sibilantem –s in nominativo et vocativo singulari

Commutant terminationem quando eorum thematis exitus exhibet consonam c, g, d, t

Vox (<voc-s) c,g + s = x

Mons (< mont-s) d, t + s = s Consonae d, t, ablatae sunt ante consonam sibilantem

Pes (<ped-s)=s

Non commutant terminationem themata exhibentia consonas b, p, m . Ideo:

Hiems ( < hiem-s)

Plebs (<pleb-s)

Princeps (<princep-s)

In nominibus quorum thema in consonam -n exit, haec consona expugnitur in nominativo et vocativo singulari cum vocalis o praecedit

homo, homin-is leo, leonis

Rhotacismus. Littera extrema –s thematis sibilantis transit in consonam liquidam -r quando inter vocales posita est

Os, oris

2.- In declinatione numeri singularis.

In numero singulari omnia prorsus nomina neutra pares habent casus nominativum, vocativum et accusativum

Praeterea in ablativo singulari nomina neutra parisyllaba exeunt in vocalem –i.

3. In declinatione numeri pluralis.

Eodem modo ac in numero singulari omnia ad unum nomina neutra exhibent eandem desinentiam in casibus nominativo, vocativo et accusativo plurali.

In his casibus neutra thematis in consona accipiunt desinentiam –a.

Nomina autem neutra parisyllaba exhibent terminationem –ia.

In genetivo numeri pluralis nomina imparisyllaba desinentiam -um exhibent, nomina parisyllaba autem terminationem –ium

Placet nunc considerare alia quaedam advertenda

a.- Nomina neutra imparisyllaba quorum nominativus singularis in –al, ar exit eodem modo ac nomina neutra parisyllaba declinantur: Haec nomina, ut animal, animalis / torcular, torcularis/ vectigal, vectigalis/ calcar, calcaris/ tribunal, tribunalis, accipiunt enim desientiam –i in ablativo singulari, exhibent terminationem –ia in nominativo, vocativo et accusativo plurali, et terminationem –ium in genetivo plurali

b.- Quaedam nomina paribus syllabis constantia vel parisyllaba desinentiam –um accipiunt in genetivo plurali

pater, patris patrum

mater, matris matrum

frater, fratris fratrum

canis, canis canum

c.- Nomina vero imparibus syllabis constantia, quae exhibent unam syllabam in nominativo singulari et duas consonas ante terminationem -is genetivi singularis , exeunt in - ium in genetivo plurali

mons, montis / cor, cordis

Et quaedam quoque nomina parisyllaba quae exhibent nominativum singularem cum una syllaba longa aut diphtongo.

mus, muris /lis, litis/ faux faucis

d.- Quaeda nomina quorum nominativus exit in –is accusativum singularem in –im faciunt: tussis, sitis, vis, puppis, turris > tussim, sitim, vim, puppim, turrim.

e.- De mutatione vocalium in nominativo et genetivo numeri singularis:

Vocalis brevis in syllaba extrema nominativi singularis sonum mutat quando posita est in syllaba media vel interiore genetivi singularis. Ita:

Prin-ceps, prin-ci-pis

Flumen, flu-mi-nis

Homo, ho-mi-nis

Declina in numero singulari et plurali nomina proposita

Homo, hominis / vox, vocis / pastor, pastoris / flumen, fluminis / mare, maris

Memora: Thema nominis educitur a genetivo singulari postquam ablata est desinentia ipsius genetivi. Ad hoc thema desinentias addere debes